ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 16، شماره 1، فروردین 1402 ، شماره پی در پی 83

توصیف و تحلیل سبک زبانى داستانهاى معاصر فارسى با تکیه بر نظریه های مقوله و میزان و تحلیل گفتمان انتقادى (مطالعۀ موردى: توصیف و تحلیل گروه هاى فعلى داستانهاى چشمهایش و سووشون)

صفحه (195 - 217)
حسام السلامه ، حمید طاهری (نویسنده مسئول)
تاریخ دریافت مقاله : فروردین 1401
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : تیر 1401

چکیده

زمینه و هدف: تحلیل و بررسی ساختار دستوری و زبانی متون ادبی، یکی از مهمترین شاخه های سبک‌شناسی و نقد و تحلیل آثار ادبی است، بویژه زمانی که بحث مقایسه سبک زبانی داستانهای زنان و مردان باشد؛ توجّه به ساختارهای دستوری آنها، میتواند تفاوتهای سبک و سطح زبان زنان و مردان را مشخّص کند و نیز ضعف و قوّت آن آثار را نمایان سازد. یکی از نظریه های مهم زبانشناسی و دستور، نظریه مقوله و میزان مایکل هالیدی است. در این مقاله براساس این نظریه، به بررسی یکی از مقولات مهم دستوری یعنی دستگاه های گروه فعلی در داستانهای سووشون سیمین دانشور و چشمهایش بزرگ علوی پرداخته ایم.

روش مطالعه: روش تحقیق در این مقاله توصیفی ـ تحلیلی محتوا با ابزار اسنادی علمی و کتابخانه ای است.

یافته ها: در بخش اول مقاله، بنابر نظریۀ مقوله و میزان، دستگاه های گروه فعلی در داستانهای سووشون سیمین دانشور و چشمهایش بزرگ علوی، توصیف میشود و آمارهای مربوط، نشان داده میشود و در بخش دوم، نحوۀ استفاده از دستگاه های گروه فعلی در داستانهای موردنظر بنابر نظریه های نقد گفتمان و زبانشناسی و جنسیت، تحلیل میشود تا تمایز سبک نویسندگان زن و مرد نیز مشخّص گردد.

نتیجه گیری: در کاربردِ گروه های فعلی در سووشون، اگرچه تنوّع چشمهایش را ندارد و برخی وجوه فعل و گروه های فعلی در این داستان نمودی ندارند، میتوان گفت استفاده از این گروه ها حساب‌شده و منظّم است. وجوه فعل در دو متن متفاوت است. اگرچه به تناسب در سووشون وجه اخباری کمی بیشتر از چشمهایش نشان میدهد، اما این درصد در کاربرد بالای وجه التزامی در چشمهایش خنثی شده و نشان میدهد متونی هستند که از ابزار احساسی و عاطفی برای تولید متن استفاده میکنند. درحالیکه بسامد افعال التزامی بزرگ علوی بیشتر از دانشور میباشد و این نشان میدهد که قطعیت در متن کمتر است.

کلمات کلیدی
سبک , زبان , گروه فعلی , تحلیل گفتمان انتقادى , چشمهایش , سووشون.

• آقاگل زاده، فردوس. (۱۳۹۰). تحلیل گفتمان انتقادی. تهران: علمی و فرهنگی. ص94، و 199.
• باطنی، محمدرضا. (1348). توصیف ساختمان دستوری زبان فارسی. تهران: امیرکبیر.
• بهار، محمدتقی (1384). سبک‌شناسی و تاریخ تطور نثر فارسی، جلد 1، تهران: امیرکبیر. ص18.
• جولی، الیسون. (1393). بیپرده: درک زبان و جنسیت. ترجمۀ ملیحه مغازه ای، تهران: قصیده سرا، ص127.
• دانشور، سیمین. (1388). سووشون. تهران: آگه.
• سعیدیان، همایون. (1394). «بررسی نقشگرا گروه های حرف اضافه و فعل در زبان فارسی». مجلۀ زبان‌شناخت، (11) 6، صص 124-108.
• شمیسا، سیروس (1384). کلیات سبک‌شناسی، تهران: فردوس. ص16.
• شمیسا، سیروس (1390). بیان و معانی. ویرایش دوم، تهران: میترا. ص15.
• علوی، بزرگ. (1393). چشمهایش. تهران: نگاه.
• فرشیدورد، خسرو (1363). دربارۀ ادبیات و نقد ادبی، جلد2، چاپ چهارم، تهران: امیرکبیر. ص20.
• کارآمد، هوتن (1378). زبان در شعر فروغ فرخزاد. یک رویکرد متن بنیاد براساس دستور نقش‌گرا. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد زبانشناسی، دانشگاه تهران. ص98.
• گری، جان. (1378). مردان مریخی و زنان ونوسی. ترجمۀ مهیا محمدی، تهران: شبگیر. ص67.
• متولیان، رضوان. (1390). «خودایستایی و مقولۀ تهی در ساخت کنترل اجباری زبان فارسی». مجلۀ پژوهشهای زبانشناسی، (2) 3، صص 102-84.
• مشکوهالدینی، مهدی (۱۳۹۱)، دستورزبان فارسی بر پایۀ نظریۀ گشتاری، ویرایش دوم، چاپ دوازدهم، مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد. ص130.
• هلیدی، مایکل و حسن، رقیه (1393). زبان، بافت و متن. ترجمۀ محسن نوبخت، تهران: سیاهرود.
• یارمحمدی ، لطف‌الله (۱۳۹۳). درآمدی به گفتمان‌شناسی. تهران: هرمس. ص 164.